HISTORIA PARAFII

      Parafię pączewską założył około 1284 roku książę Mestwin II, wyłączając ją z parafii bobowskiej.

      W drugiej połowie XVI wieku do parafii Pączewo należał Wolental o 110 łanach kmiecych i folwarcznych z 424 mieszkańcami.

      W 1557 roku na okres 40 lat kościołem pączewskim zawładnęli luteranie. Dopiero starania biskupa Hieronima Rozrażewskiego uwieńczone zostały sukcesem, kiedy to 21 sierpnia 1596 roku kościół został przywrócony katolikom. Należała do niego włóka ziemi (tzw. kościółko), darowana w 1653 roku i zatwierdzona aktem króla Jana Kazimierza.

     Do parafii pączewskiej jeszcze w XIX wieku należało 18 wsi, w tym m.in. Zelgoszcz, Wda i Czarnylas, który stanowił do 1887 roku filię Pączewa.

Parafia pączewska była patronatu rządowego, zaś jej beneficjum wynosiło 96,5 ha.
Jak już napisałam, do kościoła należała włóka ziemi tzw. kościółko. Z tej włóki wydzielono 2,5 ha do uprawy dla organisty, resztę zaś, tj. 15 ha dzierżawiono, przeznaczając pieniądze z dzierżawy na opłaty kościelne.
W latach 1939-1945 ziemię tę uprawiali Niemcy.
Po wyzwoleniu obszar ten podzielono pod uprawę mieszkańcom Pączewa. Po unormowaniu stosunków i regulacji praw własnościowych, ziemię o powierzchni 67 ha przekazano dzierżawcom.
W 1966 roku całą ziemię proboszczowską i kościółkę przejęła pod uprawę Spółdzielnia Produkcyjna Czarnylas. Do dyspozycji proboszcza pozostawiono 0,5 ha zapłotni.

     O zamożności parafii wspomniano w 1907 roku:
"Parafia pączewska bynajmniej biedna nie jest. Same włóki plebańskie donoszą rocznie 4000 mk." Gazeta Toruńska rok 1907, nr 132, str. 2-3.
Stan ten zmienił się po wyłączeniu z parafii okolicznych wsi.
Zasadniczo parafia utrzymywała tylko jednego plebana, okresowo wspomaganego przez komendarza, administratora, czasami wikariusza.

     Od 1706 roku przy kościele istniał szpital dla czterech ubogich, wystawiony przez proboszcza Andrzeja Kitowskiego. Wzniesiony był na tzw. pruski mur na placu przed kościołem, od strony zachodniej. Rozbudowany w XIX wieku powiększył się o mieszkanie dla organisty oraz kobiety sprzątającej kościół. W nim też znajdowała się salka parafialna i pomieszczenia na sprzęt kościelny.
W czasie przynależności Wdy do parafii pączewskiej, w tym budynku jedno z pomieszczeń było przeznaczone dla parafian w celu odpoczynku lub zanocowania.
W 1945 roku szpital na skutek działań wojennych został poważnie zniszczony, z czasem rozebrano go.
Organiście przypadło mieszkanie byłego dzierżawcy ziemi kościelnej. A propos organistów, to w 1746 roku uczył w pączewskiej szkole nauczyciel i organista Stanisław Latoszewicz, natomiast w 1766 - nauczyciel i organista Mateusz Puczyński.

      Kościół pączewski, zbudowany w środku wsi na niewielkim wzniesieniu przy żwirówce, pochodzi z XIV wieku. Najstarsza jego część gotycka pamięta czasy krzyżackich budowniczych, którzy z cegieł i kamieni wznieśli świątynię na planie prostokąta o wymiarach 7,6 m na 17,8 m. Dwa wieki później kościół otrzymał formę krzyża, poprzez rozbudowę najstarszej jego części o dwie kaplice boczne, dobudowane w 1702 roku.
Północną kaplicę zrównano do szerokości zakrystii. Kaplica południowa otrzymała dodatkowe wejście od strony wschodniej. Zostało ono jednak z czasem zlikwidowane, zaś w ścianie południowej wykonano nowe wejście wraz z niewielką kruchtą, pokrytą dwuspadowym daszkiem. Podczas przebudowy kaplic w latach 1911-1913 usunięto i to wejście wraz z przybudówką, przesuwając je do ściany zachodniej, gdzie istnieje do dziś. Początkowo niewielkie okna w kaplicy południowej poszerzono i wydłużono.
W 1925 roku, z inicjatywy proboszcza Błędzkiego, dokonano gruntownej renowacji kościoła. Od tego czasu bryła jego nie uległa zmianom (nie licząc naprawy zniszczeń wojennych). Przy tym remoncie prezbiterium, nawy boczne oraz środkowa, aż po chór, w miejsce drewnianego sklepienia otrzymały sklepienie murowane. W toku tych prac umieszczono w murze kościelnym dokumentację dotyczącą przebudowy i butelkę z ówczesnymi monetami. Przy remoncie kościoła pracowali murarze z Pączewa - Feliks Kleina i z Wolentala - Rżaniecki.

     Kiedyś kościół nasz wyposażony był w cztery ołtarze, ale ów czwarty za proboszcza Błędzkiego ofiarowano do nowego kościoła we Wdzie. Ołtarze były malowane na biało i bogato złocone. W 1935 roku zostały przemalowane przez Bernarda Falkowskiego ze Starogardu, na kolor modrakowy, z zachowaniem dawnych złoceń. Koszt malowania ołtarza Przemienienia Pańskiego pokrył Jan Lewicki z Pączewa. Nastęne przemalowanie ołtarzy nastąpiło w 1958 roku za proboszcza Radkiego. Staraniem proboszcza Stachowiaka odnowiono w 1967 roku cały kościół i dokonano częściowej konserwacji ołtarza głównego.

Ołtarz ten otaczały półkoliste kratki (balaski), które w latach siedemdziesiątych XX wieku zlikwidowano, w związku z ustanowieniem nowej strefy liturgii i koniecznością pomieszczenia frontalnego ołtarza soborowego. Ustawiono nowe kratki w linii poziomej. I te usunięto podczas kolejnych remontów podejmowanych od lat 90-tych XX wieku przez proboszcza Rzepusa. W wyniku podjętych wtedy prac m.i. wymalowano kościół, przemalowano wszystkie ołtarze, odnowiono Prezbiterium, przebodowano ołtarz soborowy (stół i miejsce do liturgii Słowa Bożego).
     Kościół na całej powierzchni pkrywa granitowa posadzka bez śladów podziemnych pochówków.
     Na wyposażeniu kościoła do niedawna pozostawały cztery rokokowe feretrony:

bogaty rzeźbiarsko feretron Świętej Trójcy

ciekawy malarsko feretron Wniebowzięcia

ciekawy malarsko feretron Matki Boskiej

Św. Franciszka.

     Kościół posiadał kiedyś zegar umieszczony z trzech stron wieży. Do dziś pozostały jedynie ślady tarczy zegarowej i werk tegoż zegara, podkręcany korbą oraz jeden okrągły ciężarek wagi ok. 25 kg.
     Teren kościelny wraz z nieistniejącym dziś cmentarzem otacza mur ceglany na kamiennym fundamencie. Kiedyś posiadał on cztery furtki boczne we wszystkich ciągach oraz bramę główną. W 1986 roku roku ks. Rzepus przebudował otoczenie kościoła obniżając murowane ogrodzenia, przesuwając bramki i likwidując stare drzewa od ulicy.

     Kościół pączewski posiadał również księgozbiór, po którym jeszcze w końcu XIX wieku zachowała się Biblia zdobiona cennymi drzeworytami (druk bazylejski z 1578 roku). W 1881 roku posiadał ją ksiądz Kunert.
Przechowywane były też księgi metryk (z wpisami m.in. dla Czarnegolasu):

pięć ksiąg chrztów z lat: 1688-1747, 1747-1770, 1771-1819, 1820-1841, 1841-?

trzy księgi ślubów z lat: 1694-1824, 1825-1839, 1840-?

pięć ksiąg zgonów z lat: 1770-1773, 1780-1799, 1799-1823, 1824-1839, 1840-?

a także

odpisy wizytacji generalnych w parafii w latach 1583-1781

statuty bractw (od 1852 roku)

W okresie okupacji władze hitlerowskie zwróciły się o przejęcie tych ksiąg, co zostało zaprobowane też przez Kurię.
Zachowały się jedynie księgi metrykalne prowadzone na bieżąco:

księgi chrztów z lat: 1897-1929, 1945-1958, 1958-dzisiaj

odtworzone metryki z lat 1930-1945

księgi zgonów z lat: 1915-1929, 1930-1983, 1984-

     Po istniejących przy kościele bractwach:

Opatrzności Bożej (założone w 1792 roku)

Trzeźwości

Dzieciątka Jezus

Adoracji Najświętszego Sakramentu (od 1916 roku)
nie zachowała się żadna dokumentacja.
Nie istnieje kronika parafialna.

Pozostałe informacje dotyczące historii kościoła i parafii znaleźć można w linkach:
Proboszczowie, Kapłani, Kościół, Dzwony, Cmentarz, Kapliczki.

Na podstawie "Pączewo - z dziejów i obyczaju wsi kociewskiej"
Małgorzaty Pestki-Garnyszowej
Skany zdjęć starych ołtarzów również z tej publikacji. Stare zdjęcie kościołą z albumu "Pozdrowienia z Powiatu Starogardzkiego. Album starych pocztówek i archiwaliów"
Zdjęcie z 2005 roku - mój brat Michał